Ümumiyyətlə, Hidrosefaliya kəllə içindəki suyun miqdar olaraq artması halları göstərir və ilk ağla gələn baş böyüməsidir. Beynimizin içində, bir-biri ilə əlaqəli olan mağaralar deyə biləcəyimiz boşluqlar vardır. Biz bunlara “mədəcik” və ya “qarıncıq” deyirik. Bunların ən böyüyünü isə “yan mədəcik” təşkil edir. Beynimizin içindəki suyu, bildiyimiz su kimi düşünmək səhv olar. Bu su dediyimiz “beyin-onurğa” mayesidir və bir çox funksiyaya malikdir. Ən mühüm vəzifəsi isə; Beynimizə təsir edəcək şiddətli toqquşmalarda beyni qorumasıdır. Bu mayedə qandakı kimi qidalandırıcı maddələr də olur. Beyin onurğa mayesinin (BOS) böyük bir əksəriyyəti, mədəciklərdəki yosunumsu bir orqan olan koroid pleksuslarda hazırlanarkən, bir qismi də beyin toxuması və onurğada yaranır. Yosuna bənzəyən koroid pleksuslartüm mədəciklərdə yerləşməkdədir və əsas olaraq BOS istehsalından məsuliyyət daşıyırlar. Gündə təxminən yarım litr BOS istehsal edilir və eyni miqdarda da sorulur.
Hər iki tərəfdə olan yan mədəciklərdəki BOS kiçik bir pəncərə ilə (foramen Monro) beynin ortasında yerləşən üçüncü mədəciklərə axır və daha sonra incə və 1 sm uzunluğundakı bir kanal ilə dördüncü mədəcik adlanan digər bir boşluğa doğru davam edir. Bu axın onurğa mərkəzinə qədər davam edir. Dördüncü mədəciklərdəki dəliklərdən çıxan BOS onurğa ətrafında və beyin ətrafında dolaşaraq bəyin səthindəki böyük toplardamarlara xüsusi liflər (araknoid villus) sayəsində sorularaq qayıdır.Deməli bundan sonra hidrosefaliyanı anlamaq daha asan olacaq. Hidrosefaliyanın elmi tərifi: Beyin boşluqlarının (mədəciklərinin) genişlənməsilə yanaşı beyin-onurğa mayesinin təzyiq və miqdarında artmadır.
Hidrosefaliyanın yaranmasına nə səbəb olur?
Mövcud xəstələrin demək olar ki, böyük əksəriyyətində hidrosefaliya, beyin onurğa mayesinin dövran yolundakı hər hansı bir nöqtəsindəki zəifləməyə bağlı olaraq yaranır. Tutulma mədəcikləri bir birinə bağlayan dəliklər və ya kanalda olduğu kimi, sorulmanın olduğu son məqamda da ola bilər. Bu tutulmanın səbəbi,kəllə zərbəsi, infeksiya ya da şiş ola bilər.
Hidrosefaliyanın səbəblərini kongenital yəni “anadangəlmə” və ya sonradan inkişaf edən “sonradan qazanmaq” olaraq da ikiyə bölmək olar. Anadangəlmə hidrosefaliya miyelomeningosel kimi xəstəliklərlə birlikdə görülə bilər. Edinsel hidrosefaliyanın inkişafının də üç səbəbi ola bilər:
Birincisi; Beyin onurğa mayesinin həddən artıq istehsalıdır. Bu adətən bir şiş səbəbilə ola bilər.
İkincisi; Beyin onurğa mayesinin dolandığı yollarda bir tutulma görülə bilər.Tutulmanın səbəbi, menengit-ansefalit kimi infeksiyalar, travmaya bağlı qanamalardır. Maye axınının qarşısının alınması ilə bağlı yaranan bu cür hidrosefaliyanı zamanda “non-kommunikasiya” (əlaqəsi olmayan hidrosefaliya) olaraq da adlandırılır.
Üçüncü səbəb isə; Beyin-onurğa mayesinin sorulmasında bir pozğunluq olmasıdır. Bu cür hidrosefaliyada “kommunikasiya” (əlaqənin qorunduğu) hidrosefaliya olaraq adlandırılır.
Hidrosefaliyanın səbəbləri nələrdir?
-Spina Bifidaya da miyelomeningosel (onurğanın ana bətnində bağlanmayıb açıq qalması)
-Üçüncü mədəcik ilə dördüncü mədəcik arasındakı su kanalı darlığı-tutulması (Akueduktus darlığı-tutulması)
-Beyincik və ya beyin saplağının kəllə sümüyündən onurğa kanalına yırtıqlaşması (Chiari malformasyonları)
-BOS yollarını daraldan və ya tıxayan içi maye dolu kisəciklər (Araknoid kistlər)
-Beyin, beyincik və beyin sapı şişləri
-Menengit və bənzəri infeksiyalar sonrası
-Beyin boşluqları içinə və ya beyin pərdəsi altına qanaxmalar sonrası
-BOS ifraz edən orqanın şişi
-Qanaxma, infeksiya və ya iltihab sonrası beyin qılafı altında BOS axımının əngəllənməsi
-Genetik və ya ailədən keçmə hidrosefaliya
kimi qarşımıza çıxa bilər.
-Hidrosefaliyanın tapıntıları uşağın yaşına və beyin-onurğa mayesinin artma dərəcəsinə görə dəyişə bilər.
Hidrosefaliyanın əlamətləri hansılardır?
– Əvvəl ətrafında böyümə,kəllə daxili təzyiqin artmasına bağlı baş ağrısı
– Əmgəkdə genişlənmə və gərginlik,Bulanma, Qusma və Kilo itkisi
-İnce- kəskin bir səslə ağlama Cüt görmə Məktəb uğurunda düşmələr
-Başdakı damarların görünməsi,Narahatlıq, Tarazlığı təmin etməkdə problemlərin olması,Görmə qüsurları
-Gözlərdə batan günəş mənzərəsi (gözlərin yuxarıya doğru baxmaması),Nitq və yerimə geriliyi
Hidrosefaliyanın müalicəsi necədir?
Hidrosefaliyanın erkən dövrdə müəyyən edilməsi müalicə baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Günümüzdə hidrosefaliya müalicəsinin planlaşdırması;
Tutulma səbəbi şiş isə buna qarşı bir tədbir görülə bilər, ya da toplanan artıq maye, bədənin başqa bir yerindən sorulacaq şəkildə uyğun bir yol ilə idarə edilir. Bu istiqamətləndirmə prosesi isə “şunt” adlanan cihazlar sayəsində tətbiq edilir.
ŞUNT: Silikon bir borucuqdan ibarətdir və bunun qalınlığı bir qələm içindəki mürəkkəb qoyulan plastik borucuq qədərdir. Şunt üç hissədən ibarətdir:
1.Ventikulyar (qarın içinə yerləşdirilən) kateter (borucuq)
2.Qapaq (nasos)
3.Distal (qapaq və ya nasosdan sonra davam edən qarın boşluğuna və ya ürəyə gedən) kateter (borucuq)
Qapağın xüsusiyyəti, vahid istiqamətə doğru BOS axımına yol verməsidir. Uşaqdakı mövcud problemlərə görə seçilə biləcək müxtəlif şunt sistemləri vardır.